23 mei 2007

Radetzkymarsch, Joseph Roth

Drie generaties Trotta: grootvader Joseph Trotta, nakomeling van een eenvoudig boerengezin, redt 1859 het leven van de jonge keizer Franz Joseph I en wordt daarvoor geadeld. Zijn zoon Franz studeert rechten, trouwt, heeft een zoon en leidt een rechtschapen leven als Bezirkshauptmann. Kleinzoon Carl Joseph Trotta, die al jong zijn moeder verliest, moet officier worden, volgt ook een militaire carrière, blijkt echter een slappeling, geen ruggengraat, geen normbesef, geen oog voor andere dan zijn eigen belangen. Zijn slapte weerspiegelt het morele verval binnen de hogere legerrangen en de algehele uitholling en neergang van de Oostenrijks-Hongaarse monarchie. Roths pen is scherp, maar zijn humane blik en humoristische beschrijvingen verzachten veel.
Naast de grotere politieke lijn wordt het verhaal verteld van een vader en een zoon. Carl Joseph werkt zich steeds meer in de nesten, vader Franz ziet het aan, hoopt misschien tegen beter weten in dat de wijsheid met de jaren zal komen en redt zijn zoon uit de penibelste situatie. Franz is een anachronisme, hij leeft nog in en volgens de mores van de roemrijke Dubbelmonarchie. Hij is ook een vader. Bij het afscheid na een van hun laatste ontmoetingen, waarbij het ook Franz niet is ontgaan dat Carl Joseph te veel drinkt, te weinig slaapt, onmiskenbaar verloedert, wisselen ze geijkte afscheidswoorden uit.
Er hielt den Hut in der Linken und schlug die Rechte um den Rücken Carl Josephs. Er küßte den Sohn auf die Wangen. Und obwohl er sagen wollte: Mach mir keinen Kummer! Ich liebe dich, mein Sohn!, sagte er lediglich: »Halt dich gut!« - Denn die Trottas waren schüchterne Menschen.
Treurige mannen. Treuriger nog dat de zoon vóór de vader sterft, aan het begin van de Eerste Wereldoorlog tijdens een roekeloze actie van misplaatst heroïsme.
Prachtig boek. Volgens Reich-Ranicki een van de twintig meest belangwekkende Duitstalige romans. Hij heeft misschien wel gelijk. Het is micro- en macrogeschiedenis ineen en dat ook nog zo vaardig en smakelijk verpakt.

Dan nog even een favoriete anekdote die mij tijdens het lezen te binnen schoot, niet zo heel oud en toch zo lang geleden, van de jonge jongen die de oudere man vertelt dat er voetballen is die dag. 'Wie spelen er', wil de oude weten. 'Oostenrijk-Hongarije', antwoordt de jonge. 'Tegen wie?', vraagt de oude.

8 opmerkingen:

Peter zei

Mooie en juiste bespreking van Radetzkymarsch, absoluut één van de mooiste boeken van mijn lievelingsschrijver Joseph Roth. Ik kan dit boek iedereen aanbevelen die van prachtige, melancholieke vertellingen houdt. Zinloze levens...zinloze dood. Mag ik ooit maar één boek meenemen......dan is het Radetskymarch.

maup zei

Radetzkymarsch lijkt me een goede keuze voor dat ene boek, je raakt er niet snel in uitgelezen. Ik hoef die keuze gelukkig (nog) niet te maken en verheug me nu ook al op Roths Kapuzinergruft.

Peter zei

Wat heerlijk als je Kapuzinergruft nog nooit gelezen hebt en je kan voor de eerste keer uitzien naar een boek van Roth dat nog schrijnender is dan Radetzkymarsch. Maar ook om te herlezen is het prachtig, de laatste bladzijden zijn misschien de meest trieste en pessimistische uit Roth's oeuvre. Het boek is af en toe een beetje onevenwichtig maar absoluut de moeite waard. Probeer ook eens: Het sprookje van de 1002e nacht, een Roth-verhaal met invloed van Schnitzler, officieren, bordelen en een onafwendbaar noodlot. Je merkt het al: ik ben een liefhebber!

maup zei

Nog schrijnender, het belooft veel. Ik had dat trouwens ook al van de lezer gehoord, die me op het Roth-spoor zette. Ik begrijp niet waarom ik niet eerder meer van hem heb gelezen en haal nu in. Als er tijd is, andere boeken dringen ook. Zo'n Roth met invloed van Schindler klinkt helemaal onweerstaanbaar.

Peter zei

Door mijn interesse in het werk van Joseph Roth ben ik minder bekende tijdgenoten van Roth gaan lezen: ALfred Polgar, Anton Kuh en Roth's vriendin in het exil: Irmgard Keun. Polgar en Kuh schrijven in hetzelfde Kaffeehaus idioom als Roth, beiden ook met een journalistieke achtergrond. Korte schetsen over het dagelijks leven na de Eerste Wereldoorlog. Irmgard Keun is een van de meest originele schrijvers van het interbellum, haar oeuvre is klein maar zeker de moeite waard en gelukkig wordt ze de laatste jaren weer ontdekt en gelezen. En als je van Schnitzler houdt nog een aanrader: Spiel im Morgengrauen, van dit boek kan je zeggen: Schnitzler ontmoet Joseph Roth. Een korte novelle over een onafwendbaar noodlot in een casino.
Oh ja, en wie Murnau's Sunrise als lievelingsfilm heeft, kan op mijn volle sympathie en bewondering rekenen! Faust en Der Letzter Mann zijn absolute meesterwerken.

maup zei

Ha, Polgar staat hier ook in de kast. Je hoort veel te weinig over hem. Keun is voor mij totnogtoe alleen een naam, het zal veranderen. Schnitzler is groot favoriet, mooie toneelbewerkingen van zijn Reigen door De Paardenkathedraal en Anatol door 't Barre Land.
Sunrise ís toch ook de film der films? Sowieso Murnau, Fritz Lang, Von Stroheim, Lubitsch, allemaal topregisseurs.

Peter zei

Tegen de tijd dat je aan Keun toe bent, heb ik wel een paar tips voor je. Schnitzler komt voor mij direct na Roth. Ik heb beide stukken gezien, Reigen een paar jaar geleden en Anatol onlangs. Ik ga al jaren een paar weken naar Wenen en zie dan zeer veel Schnitzler in het Burgtheater en in het Theater in der Josefstad. Maar ook monologen in kleine theaters: Fraulein Else of Leutnant Gustl. De korte verhalen en de novellen van Schnitzler zijn geweldig, absolute top en gelukkig zijn een paar goede onlangs opnieuw vertaald voor wie geen Duits leest. Maar helaas heeft men zich weer tot de meest bekende beperkt terwijl er nog een schat aan prachtige onvertaalde verhalen ligt te wachten.

Een van mijn favorieten: Das Testament von Dr. Mabuse.

Anoniem zei

Interessante info over Roth en Irmgard Keun. Ben momenteel bezig hun geschiedenis te lezen van hun verblijf in Oostende, 1936. Een boekje van Mark Schaevers, "Oostende, de zomer van 1936" Er was hier ook een tentoonstelling in 2000 "Joodse sporen in Oostende". Vond deze week bij De Slegte (in Gent) "Het Kunstzijden meisje" van I. Keun, alsof het toeval ermee gemoeid was.
Heb zowat alles van Thomas Mann en zijn familie gelezen. Ga me nu verdiepen in alles wat u hier hebt opgesomd.
Sympathieke groeten.